نظریه اقتصاد خانواده بر مبنای آموزه های اسلامی

یکی از مهم ترین نهادهای موجود در جامعه، که دین مبین اسلام جزء ارکان اساسی اجتماع دانسته، و تشکیل و تقویت آن را از مهم ترین موضوعات می داند، خانواده است. ازآنجاکه اسلام برای خانواده همچون فرد و جامعه اصالت قائل است، بایستی بررسی آموزه های اسلامی و اقتصاد متعارف از این منظر نیز مورد توجه و پژوهش قرار گیرد. در این پژوهش مدل مطلوب اقتصاد خانواده در اقتصاد اسلامی مورد بررسی قرار می گیرد و گستره ادبیات اقتصاد خانواده در نظریه های مدرن و مکاتب اقتصادی معاصر و دلالت های آن برای استخراج مدل مفهومی مطلوب تبیین می گردد؛ همچنین ضمن معرفی یک طبقه بندی جامع از نظام مسائل اقتصاد خانواده، برخی از مسائل مهم این عرصه در منابع اقتصاد اسلامی مورد تحلیل واقع می شود. ازاین رو، پس از بیان گستره و شناسایی دقیق ابعاد موضوع در ادبیات موجود اقتصاد خانواده به عنوان مهم ترین دست آورد این پژوهش، به بررسی یکی از شاخه های مهم آن با عنوان «تخصیص های درون خانواری منابع» پرداخته و نگاه اقتصاد متعارف و اقتصاد اسلامی را در این حوزه بیان و مقایسه می کنیم. بدین منظور ابتدا این نهاد را به عنوان واحد مصرفی در زیر بخش هایی چون تخصیص درآمد بین افراد و کالاهای مختلف، مورد مطالعه قرار داده ایم و سپس سازمان دهی اقتصادی خانواده در عناوینی چون تقسیم قدرت و وظایف مدیریتی این نهاد و همچنین مقوله های هزینه-فرصت و تعادل در خانواده تحلیل شده است. نهایتاً با نگاه به خانواده به مثابه یک واحد تولیدی، به بررسی مسئولیت کسب درآمد و تقسیم کار میان اعضا، تخصیص زمان به اشتغال و اوقات فراغت، حسابداری زمان، ارزش گذاری کار و تولیدات یک خانواده اشاره می کنیم؛ و در نتیجه تخصیص منابع در اقتصاد خانواده را از دو منظر الف) نظام اسلام و ب) اقتصاد غرب مقایسه نموده و به تفاوت ها و تشابه های آن اشاره کرده ایم. نهایتاً دریافتیم که ادبیات اقتصاد خانواده در پاره ای از مسائل با اقتصاد اسلامی تشابه دارد و در برخی موارد نیز تفاوت های قابل توجهی در آن دیده می شود. به عنوان نمونه، ادبیات اقتصادی در حوزه های تخصیص درآمد بین افراد و تقسیم قدرت و وظایف مدیریتی در خانواده با اقتصاد اسلامی تفاوت های فراوانی دارد و حال آنکه در حوزه تبیین مسئولیت کسب درآمد، تخصیص زمان به اشتغال و اوقات فراغت، ارزش گذاری کار و تولیدات در خانواده، با گذر زمان تشابه بیشتری میان اقتصاد متعارف و اقتصاد اسلامی دیده می شود. علاوه بر این در پاره ای از مسائل، ادبیات اقتصاد اسلامی نظر مشخصی را مطرح نکرده که از آن موارد می توان به نمونه هایی مانند تخصیص درآمد بین کالاهای مختلف و هزینه فرصت در اقتصاد خانواده اشاره نمود. کلیدواژه ها: خانواده، اقتصاد خانواده، خانوار، تخصیص درون خانواری، اقتصاد اسلامی